Ψυχική υγεία δύτη, στην ελεύθερη κατάδυση,

Η παράδοση των γυμνών δυτών στα Δωδεκάνησα δεν γνωρίζουμε πότε ξεκινά. Το 1703 ο Άγγλος περιηγητής Α. Hill βγήκε στις νότιες ακτές της Σύμης, όταν το καράβι του προσπάθησε να βρει καταφύγιο απ’ τον βοριά. Ξαφνικά, είδε στην ακρογιαλιά ένα αντικείμενο που έμοιαζε με σκάφη. Πλησίασαν και διαπίστωσαν πως ήταν ένα μικρό και ρηχό δοχείο με λάδι, μέσα στο οποίο έπλεαν είκοσι, πάνω κάτω, σφουγγάρια.
Η μαθητεία στο βούτος άρχιζε πολύ νωρίς. Ο L. Ross, που επισκέφτηκε την Κάλυμνο το 1841, αναφέρεται σε ένα ευχάριστο θέαμα που αντίκρισε, όταν στις 8, ένα πρωινό του Αυγούστου, έφτασε στο νησί.
«Μισή δωδεκάς μικρόσωμων και ηλιοκαμένων αγοριών, που ήταν ξαπλωμένα γυμνά εις την παραλίαν, επηδούσαν εις την θάλασσαν -διότι εδώ ευρισκόμεθα εις την ξακουστήν νήσον των βουτηχτάδων, την Κάλυμνον- και εκολυμπούσαν τριγύρω από το κόττερον με βουτιές, αν και είχαμε αγκυροβολήσει εις βάθος τεσσάρων οργιών, όπως τα παπιά, βαθειά εις τον βυθό και έφεραν επάνω άμμον και μικρά χαλικάκια, τα οποία έριχναν ο ένας του άλλου...
[Όταν ενηλικιωθούν] ημπορούν να βυθίζονται οι αλιευταί εις το βάθος της θαλάσσης μέχρι 35 ή και πολλάκις 40 οργιών και μένουσιν εις τον πυθμένα από 2 έως 4 λεπτών της ώρας».
Τελικά αποφασίσαμε να τα αφήσουμε στην αμμουδιά και να περιμένουμε τον νοικοκύρη. Αλλά ενώ κουβεντιάζαμε για την περίεργη γαλήνη που επικρατούσε στον κόρφο, βλέπουμε ξαφνικά να αναταράσσονται τα νερά κι ένα πανέρι να προβάλει με ορμή στην επιφάνεια.
Ύστερα, φάνηκε κάτι σαν άνθρωπος, τίναξε το κεφάλι, έτριψε τα μάτια του και κολύμπησε προς το μέρος μας σπρώχνοντας μπροστά το πανέρι του. Αυτό το δεύτερο περίεργο φαινόμενο μας έφερε στο νου τον Ποσειδώνα. Γιατί δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πως αυτό το ον ήταν θνητός, αφού βγήκε απ’ τα θαλάσσια βάθη, όπου έπρεπε να είχε παραμείνει μέσα στο νερό το λιγότερο δέκα λεπτά.
Μόλις μας είδε κρατήθηκε και δίστασε να προχωρήσει». Τέλος πάντων τον έπεισαν να βγει. Ο Συμαίος σφουγγαράς εξήγησε «σ’ ένα είδος φράγκικης γλώσσας» ότι αυτά τα σφουγγάρια μεγαλώνουν στους βράχους δέκα, δεκαπέντε και συχνά είκοσι οργιές κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Καθένα είχε στις δύο άκρες από ένα κομμάτι φελλό, ώστε να διατηρείται στην επιφάνεια. «Κοιτούσαμε αρκετή ώρα αυτά τα αντικείμενα, μα δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι χρειάζονταν σε κείνη την ερημιά.
Η εξωτική καταδυτική πρακτική που περιγράφει ο Hill δείχνει να αψηφά όλη την επιστημονική γνώση που διαθέτουμε σήμερα για την ελεύθερη κατάδυση και το γεγονός ότι «ο Συμιώτης αρνήθηκε να αποκαλύψει το μυστικό της προπαρασκευής του σφουγγαριού με τη στυπτηρία, μ’ όλο που προσπαθήσαμε να τον δωροδοκήσουμε» επιτείνει την καχυποψία.
Έπειτα έδειξε στους ξένους πώς μαζεύονται τα σφουγγάρια.
«Μουσκεύουν στο λάδι μισό σφουγγάρι. Το υπόλοιπο το εμβαπτίζουν από πριν σ’ ένα στυπτικό υγρό, ώστε να παρεμποδίζεται η διείσδυση και απορρόφηση του λαδιού. Έπειτα βάζουν το σφουγγάρι στο στόμα τους, αφήνοντας έξω το κομμάτι που είναι μουσκεμένο με λάδι. Μόνο μια ίντσα του λαδωμένου κομματιού πρέπει να βρίσκεται μέσα στο στόμα.
Το δαγκώνουν με δύναμη κι έτσι το σφουγγάρι με το λάδι κλείνει το στόμα και εμποδίζει να μπαίνει νερό. Υστέρα βουτούν στη θάλασσα. Κι εκεί στα βάθη, απομυζώντας το σφουγγάρι, μπορούν να παρατείνουν την παραμονή τους κάτω απ’ το νερό... Στο νησί επικρατεί το έθιμο να μην παντρεύεται ο νέος που δεν μπορεί να παραμείνει στο βυθό το λιγότερο ένα τέταρτο».
Ομως απαγόρευση τέλεσης γάμου σ’ όσους Συμιακούς δεν καταδύονταν κάτω απ’ τις 20 οργιές είχε εγγραφεί τουλάχιστον μέχρι το 1950 στις γαμήλιες πρακτικές, όπως μας πληροφορεί ταξιδιωτικό κείμενο Αμερικανού ποιητή που έμεινε στο νησί για αρκετούς μήνες.
Ο καλοζωισμένος ξένος παρατηρεί ότι οι δύτες παρέμεναν μέχρι τη λήξη της εργασίας τους νηστικοί, μόνο με τον πρωινό καφέ! «Το βράδυ όμως θα ‘τρωγαν τον σκασμό». Ο Συμαίος γυμνασιάρχης και λόγιος Νικήτας Χαβιάρας, γράφοντας στις αρχές του περασμένου αιώνα επιβεβαιώνει: «Οι πολύπαθοι σπογγαλιείς, σταυροποδητί καθήμενοι, έπινον καφέ εντός του οποίου έβρεχον τεμάχια γαλέτας. Τούτο είναι το άριστον (σ.σ.: το πρόγευμα, το πρωινό) εις ο αρκούνται μέχρι αποπερατώσεως του αγώνος της ημέρας, ήτοι μέχρι σχεδόν δύσεως του ηλίου».
Είχα την τύχη να γνωρίσω στο Αγιον όρος, το 1982, τον γέροντα Ονούφριο που παρασκεύαζε για τους γυμνούς δύτες παξιμάδι στη μονή Παντοκράτορα όπου και κατέλυαν. Υποστήριζε ότι το πρωί οι δύτες έπιναν καφέ, αλλά προσπαθούσαν να τον συνοδεύουν με μερικά καρύδια, γιατί θεωρούσαν ότι «το λάδι του καρυδιού τους βοηθά να έχουν αντοχή»
«Όταν το ‘51 τους είδα να βουτάνε, θυμάται ο γέροντας, δε φορούσαν ούτε πτερύγια στα πόδια σαν εσένα, ούτε βαρίδια στη μέση ούτε στολή.

Φορούσαν μόνο τη μάσκα και βουτούσαν κρατώντας ψαροτούφεκα με λάστιχο και κολλημένες, από Καλύμνιο σιδερά, τρίαινες. Οι άσοι βουτούσαν μέχρι 15 οργιές. Όχι μόνο για το Όρος, αλλά για όλη τη Χαλκιδική λέγανε ότι όποια πέτρα και να σηκώσεις θα βρεις ροφό από κάτω! Τα ψάρια που φέρνανε στο μοναστήρι ήταν μαύροι ξεδοντιάρηδες σαργοί, πελώριοι ροφοί με πεταλίδες κολλημένες στη ράχη, ντουφεκισμένοι όλοι κάτω απ’ το μάτι, όλα αρχαία ψάρια! Το μόνιμο παράπονό τους ήταν οι συναγρίδες που δε ζύγωναν κοντά...»
Η εισαγωγή της μάσκας το 1950 που επέτρεψε τον συνδυασμό της πολύωρης από την επιφάνεια παρατήρησης με το ευέλικτο κολύμπι γεννούσε από τότε μια σειρά από αλιευτικές πρακτικές που καθόρισαν το μοντέρνο υποβρύχιο ψάρεμα στη ζώνη των αβαθών «πράσινων» νερών.
Ο γέρο- Ονούφριος δεν ξεχνούσε ποτέ ένα πρόωρα γερασμένο απ’ τις κακουχίες δύτη που αποκαμωμένο τον είδε να γαντζώνεται σ’ ένα βραχάκι που ξενέριζε προκειμένου να λιαστεί. Η εικόνα ήταν γεμάτη απόγνωση και εξουθένωση και ο γέροντας έλεγε επιγραμματικά: «Η θάλασσα τρώει σίδερα, δεν θα φάει ανθρώπους;»
Λίγα χρόνια μετά, οι Καλυμνιοί θα φορέσουν τις πρώτες στολές, τα φορέματα, που τότε δεν είχαν φόδρα και καταστρέφονταν πολύ εύκολα με την επαφή στους βράχους, ένας νεωτερισμός που θα παρατείνει την παραμονή τους στη θάλασσα, η οποία άρχιζε να γίνεται λιγότερο γενναιόδωρη.
Ένα ελληνικό παράδοξο όμως είναι ότι προηγήθηκε ο αποδεκατισμός των μεγάλων σερρανιδών στους βαθείς υφάλους. Αυτό κατορθώθηκε με την εισαγωγή του σκάφανδρου που άφησε ανεμπόδιστη την υποβρύχια αλιεία απομονωμένων υφάλων.
Η αποκρυπτογράφηση των αξιόλογων εξάρσεων του πυθμένα είχε γίνει με μεγάλη ακρίβεια τους προηγούμενους «ηρωικούς» αιώνες ελεύθερων καταδύσεων, με τη μέθοδο του αρπάχτη, ένα είδος μικρής άγκυρας, για το οποίο ο Ν. Χαβιάρας έγραφε: «Έφτασαν εκεί όπου ήθελαν και έρριψαν τον αρπάχτην, τον οποίον έσυρον επί του πυθμένος, διά να συλλάβωσι πέτραν, εφ’ ης θα ανεζήτουν σπόγγους. Αίφνης ο αρπάχτης συνέλαβεν και αι δύται ο εις μετά τον άλλον επεσκέπτοντο την συλληφθείσαν πέτραν, αλλά δεν ικανοποιούντο, διότι η πέτρα δεν είχεν αρκετούς σπόγγους».
Περιβάλλον και εκπολιτισμός
Οι μαρτυρίες που διαθέτουμε δείχνουν μια εικόνα διαφοροποίησης ανάλογα με τις καταδυτικές τεχνικές. Η αλιευτική κάρπωση ποικίλλει: οι γυμνοί δύτες συλλέγουν αστακούς, πίνες, φούσκες, στρείδια και μετά το 1950, με τη μέθοδο της ρεβέρας, ψάρια. Οι δύτες με σκάφανδρο καμακίζουν με πρωτόγονα καμάκια σκορπιομάνες και θαλαμόψαρα, ροφούς και σαργούς. Επίσης συλλέγουν αστακούς.
Η αναφορά στους μεταπολεμικούς δύτες που φορούν μάσκα και διαθέτουν ψαροτούφεκα με μηχανισμό σκανδάλης ελέγχεται ως αναχρονιστική ανακρίβεια προκειμένου να περιγραφούν οι πρακτικές υποβρύχιου ψαρέματος πριν το 1940. Η ιταλική μάσκα που φορούσαν οι Καλυμνιοί ήταν μια πρόσφατη καινοτομία. Την είχαν πρωτοφορέσει Ρώσοι εμιγκρέδες, που την εισήγαγαν απ’ την Άπω Ανατολή, εν χρήσει εδώ και πολλούς αιώνες απ’ τη γυναικεία καταδυτική κοινότητα Ama.
Η αλιεία δείχνει να διενεργείται υπό την πίεση οικολογικών και πολιτισμικών παραγόντων, στις παρακάτω συνθήκες:
Α. Σαν δώρο: Σε κάθε λιμάνι που πιάναν οι γυμνοί δύτες έκαναν τη λεγόμενη διανομή. Φρόντιζαν να έχουν ένα καλάθι με αστακούς και χάβαρα τα οποία μοίραζαν στους προύχοντες του λιμανιού, τελώνη, στρατιωτικό διοικητή κ.ά. Η πρακτική του δώρου απηχούσε μια οθωμανική παράδοση που ήθελε οι ψαράδες να δίνουν υποχρεωτικά μέρος της ψαριάς τους ως δώρο στους άρχοντες.
Σε μια ταρίφα, κοινοτικό έγγραφο της Μυκόνου του 17ου αιώνα, ορίζεται ότι «όποιος πάγει στα δίκτυα γι’ στη τράτα, [είναι υποχρεωμένος] διά ρεγάλιο [:δώρο] κι αν δε δώσει το ρεγάλιο...του καστελάνου να κοντενάρεται [:καταδικάζεται] από την κρίσιν» Οι ψαράδες ήταν υπόχρεοι καταβολής δώρου στους κοινοτικούς άρχοντες και στους βιγλάτορες, με αντάλλαγμα την έγκαιρη ειδοποίησή τους για ενδεχόμενους θαλάσσιους κινδύνους.
Β-Σαν προϊόν εμπορικής αξίας: Σ’ αυτή την περίπτωση, η αλιεία διενεργούνταν με σκοπό να προμηθεύσει επίσημα ψάρια σε τοπικά πανηγύρια. Στην περίπτωση του Αγιον όρους, οι εύπορες ιερές μονές, στα καλοκαιρινά πανηγύρια τους αξίωναν να προσφέρουν στους προσκυνητές το γουρουνόπουλο της θάλασσας, όπως ονόμαζαν ευφημιστικά τον ροφό.
Στην Πάτμο πάλι, σε κοινοτικό έγγραφο του 1812, όπου καταγράφονται τα δικαιώματα του νέου βοεβόδα του νησιού, σημειώνεται: «από τη θάλασσα να λαμβάνει από τα δίκτυα μια οκά ψάρια, από τους γρίππους ένα μερίδιο σμαρίδες κατά την συνήθειαν. Ως δώρο επίσης προσφέρονταν ψάρια από τους δύτες στις «αρραβωνιαστικιές» σε όποια νησιά διέθεταν κάποιο βαθμό αστικοποίησης και ιδίως στην Ερμούπολη της Σύρου.
Γ-Σα ψάρεμα, στη συνθήκη της εκκλησιαστικής νηστείας: Η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία έχει θεσπίσει άνω των 100 ημερών νηστεία τον χρόνο, με πιο αυστηρή τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ο Γάλλος Tournefor, στο περίφημο «Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους», το 1700, γράφει ότι την περίοδο αυτή «οι πιστοί συντηρούνται με οστρακοειδή και θαλασσινά που πιστεύουν ότι δεν έχουν καθόλου αίμα, όπως είναι ο πολύπους [σ.σ.: το χταπόδι] και τα είδη σουπιάς. Τρώνε επίσης αλατισμένα αυγά ορισμένων ψαριών και ιδίως αυγά Κεφάλου (αυγοτάραχο).

Η παρουσία δυτών στο Όρος εντοπιζόταν τον Μάιο και αρχές Ιούνη. Υπάρχει τους συγκεκριμένους μήνες ένας οικολογικός περιορισμός που εμποδίζει την αποτελεσματική σπογγαλιεία στο Βόρειο Αιγαίο. Σύμφωνα με την αφήγηση ενός δύτη «..δεν έχει καθαρίσει η θάλασσα.
Η θάλασσα σαν την στεριά την Άνοιξη είναι ολάνθιστη. Τα φύκια, τα τριφύλλια και η μαλούπα γίνονται μια μέση ύψος και σκεπάζουνε τελείως τον πυθμένα, πέτρες τραγανές και σφουγγάρια. Έπρεπε να είναι κανείς πολύ μαγκιώρος βουτηχτής, για να διακρίνει το σημάδι, το ρουθούνι του σφουγγαριού, απ’ όπου ανασαίνει»
Υπήρχαν πανηγύρια με ιδιαίτερες απαιτήσεις σε εκλεκτά αλιεύματα που μόνο με την κατάδυση θα μπορούσαν να εξασφαλισθούν. Ένας καπετάνιος, επικεφαλής ρεβέρας, θυμάται έναν δήμαρχο να του ζητά μια εξυπηρέτηση για τη γιορτή της ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων: «Πρέπει να τους περιποιηθούμε [Υπουργό, στρ. διοικητή, Δεσπότη] πιο πολύ απ’ ό,τι πρέπει. Από κρεατικά όλοι τους είναι σκασμένοι. Πρέπει το τραπέζι μας να έχει χρώμα νησιώτικο, αστακούς, ψάρια, στρείδια, καλόγνωμες, πίνες και ό,τι άλλο μπορούμε να στολίσουμε το τραπέζι τους».
«Την άλλη μέρα πρωί-πρωί, μόλις χάραξε, βγήκαμε έξω απ’ το λιμάνι και κάναμε κράτει την μηχανή... Καργάρω τρεις απόχες αστακούς, χτυπώ καμιά δεκαριά σαργούς μπαμπατζάνηδες δοντάδες και δυο στείρες θεριά πράμματα. Τα πασέρνω απάνω και πάγω πιο πέρα, στο ψευτοκέναρο και γεμίζω την απόχη καλόγνωμες, πίνες, στρείδια και χτένια».
Τα οστρακοειδή που προτιμώνται στην Ελλάδα είναι η πίνα και τα κοινά στρείδια, που είναι νοστιμότατα και ασυγκρίτως καλύτερα από τα κόκκινα στρείδια (γαϊδουροπόδαρα) που δεν αρέσουν σ’ όλο τον κόσμο γιατί είναι σκληρά. Οι Έλληνες τρώνε επίσης πεταλίδες, μύδια, σαλιγκάρια της θάλασσας και αχινούς». Οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ήδη από το 1926, στη «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» αναφέρονταν τα στρείδια ως πολύ σπάνια στο ελληνικό Αρχιπέλαγος.
Σήμερα πια, τα στρείδια είναι πρακτικά εξαφανισμένα και μόνο λίγα γαϊδουροπόδαρα έχουν μείνει στις ρέστες, τις απότομες πλαγιές των κάβων. Μπαίνουμε στον πειρασμό να υποθέσουμε ότι η αλόγιστη αλιεία τους με ελεύθερη κατάδυση οδήγησε στον αποδεκατισμό τους με αποτέλεσμα να μην επανακάμψουν ποτέ πια οι πληθυσμοί τους.
Δ-Σαν προϊόν, για προσωπική χρήση και διατροφή : Ως φαγητό, τα ψάρια προσφέρονταν σε καθημερινή βάση πάνω στα ντεπόζιτα και τις γυάλες. Αλλά η ρουτίνα αυτή καταντούσε βασανιστική. Όπως δήλωνε ένας δύτης «τα ψάρια τα είχαμε βαρεθεί, τα είχαμε σιχαθεί. Κάθε μέρα τα ίδια και τα ίδια. Ροφό τηγανητό, σκορπιομάνα κακαβιά, σαργό με το ρύζι ή σφυρίδα πλακί με τα κρομμύδια. Βλέπαμε ψάρι στην κατσαρόλα και σφιγγόταν το στομάχι μας.
Προτιμούσαμε ψωμί κι ελιές. Πολλές φορές βγαίναμε στα ξερονήσια και μαζεύαμε πιτσούνια από τ’ αγριοπερίστερα που φώλιαζαν μέσα στις σχισμές των βράχων».
Θέμα ψυχολογίας των ελεύθερων δυτών-σφουγγαράδων, με σκανταλόπετρα.
Ποικίλες μαρτυρίες για τους γυμνούς δύτες κάνουν λόγο για έναν ανθρωπολογικό τύπο με αστάθεια χαρακτήρα, ισχυρό εγωισμό και αισθήματα φθόνου, στωικό, θρησκευόμενο, που πίστευε στα σημάδια και στα όνειρα, με σεβασμό προς τους ηλικιωμένους δύτες. Η σταδιοδρομία ενός γυμνού δύτη ήταν μακρόχρονη κι αυτό είχε ιδιαίτερες συνέπειες στην κοινωνική εποικοδόμηση νοήματος στον αρχάριο δύτη. Αν και οι δύο ομάδες δυτών ξεκινούσαν να εργάζονται ως αρχάριοι (ατζαμήδες) από 14 ή 15 ετών και επάνδρωναν τα τσουρμαρίσματα ως κανονικοί σφουγγαράδες στα 20, η ηλικία κατά την οποία αποσύρονταν από το βούτος ήταν διαφορετική. Στα 40-45 χρόνια για τους μηχανικούς και στα 70 για τους γυμνούς δύτες.
Οι βετεράνοι γηραιοί δύτες εκ πείρας γνώριζαν ποιοι παράγοντες εγκυμονούν ατύχημα στη βουτιά και φρόντιζαν να μετριάζουν τον ενθουσιασμό των τολμηρότερων νεαρών δυτών.
Οι μηχανικοί θα χρεώνονταν σήμερα με οριακή ψυχοπαθολογία. Σε αντίθεση με τα χαμηλά μεροκάματα των οσίων κι άλλων δυτών που βουτούσαν με την άνεσίν των [:με την ανάσα, χωρίς σκάφανδρο], οι μεγάλες προκαταβολές που απολάμβαναν οι μηχανικοί, δημιουργούσαν ψυχολογία σπατάλης και επίδειξης που έφτανε στις πιο παράλογες καταστάσεις.
Επιτεινόταν έτσι η φυσιολογική ροπή για κατανάλωση, που διαμορφώνεται σ’ όσους ασκούν επικίνδυνα επαγγέλματα. Υπήρχε ισχυρή κλίση για οινοποσία, η οποία μαζί με άλλες καταχρήσεις συντελούσε στην αύξηση των πιθανοτήτων για καταδυτικό ατύχημα.
Ο Σ. Αγαπητίδης, έγραφε στο περιοδικό «Τα Συμαϊκά», το 1977: «Η σπατάλη [των μηχανικών] εκδηλωνόταν σε διάφορες πλευρές, όπως ήταν η επιδεικτικά υψηλή αμοιβή σε οργανοπαίκτες στα γλέντια, η αγορά ακριβών πραγμάτων εντελώς περιττών, που συχνά τα πουλούσαν αργότερα σε εξευτελιστικές τιμές για να καλύψουν άμεσες ανάγκες σε εποχή που δεν είχαν πρόχειρα χρήματα, η αχρήστευση χαρτονομισμάτων (κάψιμο ή περιτύλιξη καπνού αντί για τσιγαρόχαρτο) και γενικά πραγμάτων που τα κατέστρεφαν. Έπειτα από την αναχώρηση, οι οικογένειες των δυτών ζούσαν πολύ μέτρια ή και φτωχικά, γιατί σπάνια οι δύτες άφηναν υπόλοιπο απ’ την προκαταβολή που θα εισπράττονταν απ’ τους συγγενείς τους. Το κενό δύσκολα και με επαχθείς όρους καλύπτονταν με χρέωση σε πρόσωπα που τους έκαναν διευκολύνσεις (παντοπώλες κυρίως)».

Ελεύθερη κατάδυση, με σκανταλόπετρα και παλαιές παραδόσεις.
Την περίπτωση της Κέρκυρας, με το κλαμπ των «υποβρύχιων αλπινιστών», την περίπτωση του προσωπικού των ξένων πρεσβειών που ήταν οι πιονέροι του Σαρωνικού, τα ναυτικά νησιά της Χίου και της Άνδρου στα οποία οι καπετάνιοι και μηχανικοί έφεραν νωρίς δυτικό εξοπλισμό, την αγνοημένη ως πρόσφατα περίπτωση του Αϊ-Στρατή, όπου οι πολιτικοί κρατούμενοι, προσπαθώντας να εμπλουτίσουν το άθλιο σιτηρέσιο, κατασκεύασαν τα πρώτα ψαροτούφεκα ελληνικής κατασκευής που οδήγησαν στη σύλληψη ψαριών-τροπαίων.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ.
Δεν θα πρέπει να καταδύονται άτομα που παρουσιάζουν ή έχουν προβλήματα όπως:
· Να βρίσκονται εκτός πραγματικότητας.
· Να αντιμετωπίζουν βαριά κατάθλιψη ή τάσεις αυτοκτονίας.
· Να έχουν μια μορφή παράνοιας με αυταπάτες, εμμονές ή ψευδαισθήσεις.
· Να παίρνουν φάρμακα ή ναρκωτικές ψυχοτρόπες ουσίες οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν πολύ επικίνδυνες υποβρυχίως.
· Να έχουν ψυχολογικές ανησυχίες, φοβίες, και διάφορες νευρώσεις.
Το επιτυχημένο προφίλ του αυτοδύτη είναι:
· Να έχει θετική σκέψη, να είναι ευφυής, να μπορείς να τον εμπιστευτείς.
· Να είναι ήρεμος χαρακτήρας χωρίς νευρωτικά στοιχεία, να είναι συνεργάσιμος και ανταποδοτικός.
· Να είναι ικανός και αυτόνομος πάνω ή κοντά στον μέσο όρο.
· Να είναι συναισθηματικά σταθερός.
ΦΑΡΜΑΚΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ
· Φάρμακα ή συνδυασμός ουσιών μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνα.
· Ναρκωτικές ουσίες μπορεί να προκαλέσουν ανυπέρβλητα προβλήματα υποβρυχίως.
· Η σύνδεση μεταξύ των φυσιολογικών συμπτωμάτων στην κατάδυση και των συμπτωμάτων μετά από φαρμακευτική αγωγή ερευνάται σε σχέση πάντα με την αυξητική εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑΣ.ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ
· Μελαγχολία, κλάμα, ενοχές.
· Ερεθιστικότητα, θυμός, ανησυχία.
· Πεσιμισμός, αδιαφορία.
· Ατονία, πόνοι.
· Αδυναμία συγκέντρωσης.
· Κοινωνικός αποκλεισμός.
· Αλλαγές διάθεσης, υπνηλία.
· Εμμονές θανάτου.
· Αυτοκτονικές τάσεις.


ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΜΑΝΙΑΣ
· Ανεβασμένη διάθεση, υπερβολική αισιοδοξία.
· Αυταπάτες μεγαλείου.
· Επιθετική συμπεριφορά.
· Αυξημένη φυσική και διανοητική δραστηριότητα.
· Πολυλογία.
· Ευερέθιστος.
· Μη δίκαιος.
· Ριψοκίνδυνος.
· Παραισθήσεις.
· Θρησκοληψία.
Το καταθλιπτικό άτομο δεν πρέπει να καταδύεται όταν:
· Υπάρχει η πιθανότητα να εμφανιστούν συμπτώματα υποβρυχίως.
· Αν έχει δυσκολία στην αυτοσυγκέντρωση του ή στο να ακολουθήσει οδηγίες υποβρυχίως.
· Αν έχει τάσεις αυτοκτονίας ή νοητικά προβλήματα που θα τον αποτρέψουν να αντιδράσει υποβρυχίως.
· Αν η νάρκωση του αζώτου λειτουργεί αθροιστικά στον οργανισμό του και του δημιουργεί σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας.

ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ – ΠΑΝΙΚΟΣ – ΦΟΒΙΕΣ.
· Η ανησυχία είναι φυσιολογική.
· Ένα ακούσιο ατύχημα ή ένα πρόβλημα στον εξοπλισμό μπορεί να προκαλέσει μια ανησυχία. Μπορεί να προκληθεί από τον απλό φόβο αποτυχίας ή από την συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει ασφάλεια στην βουτιά ή ακόμα από την ανάγκη για προστασία στο ζευγάρι μας.
· Υπάρχουν συμπτώματα ψυχολογικά που βάζουν τον αυτοδύτη – τρια σε κατάσταση εγρήγορσης και παράγουν μεγάλα ποσοστά αδρεναλίνης στο σώμα.
· Απότομα και ανεξήγητα φαινόμενα ισχυρής δόσης ανησυχιών οδηγούν σε καταστάσεις πανικού που αν συμβούν υποβρυχίως χρίζουν άμεσης αντιμετώπισης της κατάστασης.
· Ο πανικός υποβρυχίως μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη και μη ελεγχόμενη ανάδυση, παρ’ ολίγον πνιγμό, υπερκαπνία, νόσο των δυτών, εμβολή αέρα.
· Οι διάφορες φοβίες δημιουργούνται από ένα έντονο συναίσθημα φόβου σαν αποτέλεσμα μιας ειδικής κατάστασης ή πραγμάτων τα οποία όμως δεν είναι κανονικά επικίνδυνα.
· Η κλειστοφοβία υποβρυχίως μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις άμεσης ανάδυσης στην επιφάνεια με τον κίνδυνο της νόσου να εγκυμονεί.
· Η αγοραφοβία μπορεί να οδηγήσει σε κλείσιμο στον εαυτό μας.
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΑΝΙΚΟΥΔιάφορες διαταραχές πανικού ή εξελισσόμενου πανικού έχουν παρουσιαστεί ή παρουσιάζονται στο 50% των αυτοδυτών.Αντιδράσεις πανικού:
· Απρόσμενη συμπεριφορά.
· Εμμονές σε πράγματα που δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία.
· Δεν μπορεί να βάλει σε τάξη τις επιλογές του.
Ο πανικός ενεργοποιείται από διαφορές δραστηριότητες και καταστάσεις που συμβαίνουν υποβρυχίως όπως:
· Βλάβη ή ανεπάρκεια εξοπλισμού.
· Επικίνδυνη υποβρύχια ζωή.
· Αποπροσανατολισμός σε καταδύσεις σε σκοτεινά τμήματα του βυθού.
Οι κληρονομικές ανησυχίες έχουν μεγάλη σχέση και είναι συνδεδεμένες με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου.Καταστάσεις αφύσικης έντασης ή ανησυχίας παρουσιάζουν συνήθως στις περισσότερες περιπτώσεις μεταβατικότητα σε εξέλιξη πανικού.Αυτοδύτες με κληρονομικές ή έμφυτες ανησυχίες έχουν ή παρουσιάζουν αυξημένες πιθανότητες για φοβίες που εξελίσσονται σε πανικό στην κατάδυση. ΝΑΡΚΟΛΗΨΙΑ
· Η ναρκοληψία είναι μια χρόνια διαταραχή που επηρεάζει το ρυθμιστικό κέντρο του εγκεφάλου και η οποία έχει επιπτώσεις σε αναλογία 1:2000 ανθρώπους.
· Οι ναρκοληπτικοί άνθρωποι πέφτουν σε αδράνεια και χάνουν τον μυϊκό τους τόνο αιφνίδια και αναπάντεχα για περιόδους που διαρκούν από 30΄΄ έως και 30΄ έχοντας δραστικές και ονειρώδεις εικόνες και φαντασιώσεις που συνοδεύονται από περιόδους άλλοτε υπνηλίας και άλλοτε υπερδιέγερσης.
ΝΑΡΚΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ
· Άτομα που παίρνουν ναρκωτικές ουσίες μπορούν να είναι πτυχιούχοι αυτοδύτες ούτως ή άλλως.
· Το πρόβλημα εξετάζεται σε σχέση με την αλληλεπίδραση των ουσιών, τον τύπο και το είδος των ναρκωτικών που προσλαμβάνονται, την αντίδραση του οργανισμού τους, καθώς και το εύρος των συμπτωμάτων από τα ναρκωτικά σε σχέση με τις περιόδους αποχής από την ναρκοληψία.
· Η σχέση του οργανισμού από την εξάρτηση έρχεται σε συνάρτηση με τα διάφορα συναισθήματα και τις αγχωτικές καταστάσεις που βιώνουν αυτοί οι άνθρωποι και ελέγχεται εργαστηριακά για να διαπιστωθεί η σχέση της με την υποβρύχια δραστηριότητα.
· Αυτοί οι άνθρωποι θεωρητικά δεν θα έπρεπε να βουτάνε, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις όπου αποδεικνύεται ότι μπορούν να ελέγχουν διάφορες καταστάσεις υποβρυχίως με την χρήση μάσκας που καλύπτει όλο το πρόσωπο (full face mask) για λόγους ασφαλείας.
ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ.
· Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή νοητική κατάσταση – σύνδρομο που προσβάλει τους ανθρώπους σε αναλογία 1:100
· Εμφανίζεται συνήθως σε νεαρή ηλικία αν και μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί και στο μέσο της ζωής ενός ανθρώπου.
· Ο παθών είναι κατά τα αλλά ικανός να εξασκήσει διάφορες δραστηριότητες.
· Οι επιπλοκές που μπορεί να παρουσιαστούν κατά την διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων, τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές και η κατανόηση των προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν (ιδιαίτερα υποβρυχίως) δεν έχουν ερευνηθεί και καταγραφεί πλήρως.
ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ.
· Η απόφαση να καταδυθεί, η επιδεξιότητα στην κατάδυση, η ευθύνη απέναντι στους άλλους αυτοδύτες και η σχέση μαζί τους θα πρέπει να είναι αυτά τα στοιχεία που θα κάνουν έναν τέτοιο άνθρωπο να επιχειρήσει να καταδυθεί και να ενεργήσει κάτω από το νερό. Οι περισσότεροι πάσχοντες καλό θα είναι να αποφεύγουν την κατάδυση.
· Οι αυτοδύτες θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και επιφυλακτικοί αν αντιμετωπίσουν άτομα με στοιχεία σχιζοφρένειας, παράνοιας ή οποιαδήποτε μη φυσιολογική κατάσταση ή συμπεριφορά.
· Οι περισσότερες έρευνες έχουν καταλήξει ότι δεν θα πρέπει να καταδύονται άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΣΤΗΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΔΥΣΗΣ.Γενικά συμπτώματα:
· Ανεκτικότητα και νωθρότητα, μείωση της προσοχής και της αποτελεσματικότητας.
· Ψυχολογική και ήπια - μαλθακή υποταγή εμφανίζεται συνήθως.
· Αθροιστική επίδραση στη νάρκωση του αζώτου.
· Το μονοξείδιο του άνθρακα που παράγει η κάνναβη όταν καπνίζεται μπορεί να οδηγήσει σε υποξία κατά την ανάδυση.
Δηλωτικά συμπτώματα:
· Νευρικότητα, αμνησία, ναυτία, ερεθιστικότητα, χάσιμο της γεύσης, εφίδρωση.
· Η εχθρική συμπεριφορά κυρίως υποβρυχίως δεν μπορεί να παραβλεφτεί σε άτομα που καταδύονται υπό την επήρεια της κάνναβης και οι πιθανότητες αυξάνουν κυρίως σε άτομα με ψυχωτικές συμπεριφορές.
Χαρωπά συμπτώματα:
· Λανθάνων αντίληψη.
· Αδύνατη μνήμη.
· Διαταραχές στην ομιλία (μπερδέματα).
· Γελοιοποίηση των καταστάσεων.
· Χάσιμο της μυϊκής δύναμης και της αίσθησης της ισορροπίας.
· Μείωση της αιμάτωσης του εγκεφάλου.
· Ανικανότητα επίλυσης απλών προβλημάτων.
· Αδυναμία κινητικών δεξιοτήτων.
· Κατάθλιψη, αίσθημα απογοήτευσης, πανικός στο 50% των περιπτώσεων.
Χρόνια συμπτώματα:
· Βρογχίτιδα, ιγμορίτιδα, φαρυγγίτιδα, χρόνιος βήχας, εμφύσημα, καρκίνος του πνεύμονα.
· Εμφάνιση αδυναμίας παραγωγής αντισωμάτων.
· Εμφάνιση μελαγχολικών νοητικών συμπτωμάτων.
· Προδιάθεση για την νόσο των δυτών.
· Αθροιστικά συμπτώματα σε σχέση με το βάθος.
ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ.
Αλκοολούχα συμπτώματα:
· Διούρηση και αφυδάτωση.
· Μειωμένη προσοχή και αναστολή των αισθήσεων.
· Δυο μπύρες / 1 ώρα = 0.04% ποσοστό αλκοόλ στο αίμα.
Αφήστε να περάσουν οπωσδήποτε 24 ώρες μέχρι να βουτήξετε αν έχετε καταναλώσει αλκοόλ γιατί μειώνονται:
· Ο χρόνος αντίδρασης.
· Η ευθύγραμμη όραση.
· Η επικέντρωση προσοχής.
· Οι αντιληπτικές ικανότητες.
· Η ικανότητα του οργανισμού στην νάρκωση του αζώτου.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΔΥΣΗ.
· Η απορρόφηση από τον οργανισμό έστω και μικρής ποσότητας αλκοόλ, μειώνει την αντοχή.
· Τα αποτελέσματα της κατανάλωσης αλκοόλ είναι μεταβλητά, αλλά επηρεάζουν σταθερά το ΚΝΣ.
· Το αλκοόλ καθαρίζει στο αίμα σε αναμενόμενο χρονικό διάστημα 0,15% / 1 ώρα.
· Το αλκοόλ επηρεάζει την όραση περισσότερο από όλα. Το τελευταίο όργανο που αποβάλλει το αλκοόλ είναι ο αμφιβληστροειδής του ματιού!
· Ενα ποτήρι μπορεί να καταστείλει το ΚΝΣ.
· Μειώνει δραματικά το βάθος εμφάνισης της νάρκωσης του αζώτου.
· Δρα αθροιστικά στην εμφάνιση συμπτωμάτων της νόσου από αποσυμπίεση.
· Δημιουργεί αγγειοσυστολή και ενισχύει το φαινόμενο της υποθερμίας στο νερό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η αλιεία με κατάδυση στο Αρχιπέλαγος, αν και δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλιευτική οικονομία, ωστόσο είχε μια συνεχή παρουσία στους βυθούς του Αιγαίου. Ομως η ολοκληρωμένη μελέτη της ελληνικής ιστορίας του υποβρύχιου ψαρέματος θα ήταν υποχρεωμένη να αναγνωρίσει ισότιμα και τις άλλες ετερόχθονες παραδόσεις.
Προσπαθήσαμε να ψηλαφίσουμε μια αυτόχθονη παραδοσιακή δραστηριότητα που ακροβάτησε πάνω σε ένα βυθό που σήμερα δείχνει τραυματισμένος και αγωνιά για την αειφορία του.:
ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΚΑΙ ΟΥΣΙΕΣ ΔΕΝ ΣΥΝΔΥΑΖΟΝΤΑΙ.ΒΑΛΤΕ ΠΑΝΩ ΑΠ’ ΟΛΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΜΟΙΡΑΖΕΣΤΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΣΠΟΡ.ΑΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΝΗΦΑΛΙΟΙ ΚΑΙ ΑΦΕΘΗΤΕ ΣΤΗΝ ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
Σημείωση συντάκτη: Το συγκεκριμένο κείμενο, «ΨΥΧΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ». δημοσιεύτηκε στο site Σ.Ε.Α.«ΤΗΘΥΣ», στις 06-06-2007.Το παραθέτω αποσπασματικά, λόγω της μεγάλης του σημασίας για τους ενδιαφερόμενους.


Βιβλιογραφία:

1.Κώστας Προμπονάς, ερευνητής, Νότια Χίος.
2.Ο Άγγλος περιηγητής Α. Hill, 1703
3.Ο L. Ross, 1841.
4.Ο Συμαίος γυμνασιάρχης και λόγιος Νικήτας Χαβιάρας.
5. Ταρίφα, κοινοτικό έγγραφο της Μυκόνου του 17ου αιώνα.
6. Πάτμος, σε κοινοτικό έγγραφο του 1812.
7. Ο Γάλλος Tournefor, «Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους», το 1700.
8. «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» 1926.
9. Σ. Αγαπητίδης, περιοδικό «Τα Συμαϊκά», το 1977.
10. «ΨΥΧΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΥΣΗ». δημοσιεύτηκε στο site Σ.Ε.Α.«ΤΗΘΥΣ», στις 06-06-2007.

Αρχιμανδρίτης Σάπικας Δανιήλ- Γενικός Ιατρός- Ιατρός αγώνων κατάδυσης με σκανταλόπετρα-Κάλυμνος 08/2008